سروتونین و دوپامین انتقال دهنده های عصبی هستند که روی بخش های مشابه بدن تأثیر می گذارند. با این حال اثرات آن ها با یکدیگر متفاوت است. انتقال دهنده های عصبی همان پیام رسان های شیمیایی هستند که به اعصاب اجازه می دهند تا با سایر ساختارهای بدن ارتباط برقرار کنند. عدم تعادل در این پیام رسان های شیمیایی در بدن، می تواند به بروز اختلالات مختلف پزشکی منجر شود که همین مسئله نیازمند درمان های مختلفی است. در ادامه مطلب ضمن آشنایی با دو هورمون سروتونین و دوپامین، به بررسی تفاوت سروتونین و دوپامین خواهیم پرداخت.
آشنایی با انتقال دهنده های عصبی
مغز از طریق مواد شیمیایی به نام انتقال دهنده های عصبی با بدن در ارتباط است. انتقال دهنده های عصبی می توانند پیام های داخلی را به سلول ها و عضلات مختلف بفرستند. این پیغام ها مسئول فرآیندهایی هستند که اغلب اوقات به صورت آگاهانه در مورد آن ها فکر نمی کنیم. فعالیت هایی همچون نفس کشیدن، تپش قلب و فرآیندهای پیچیده ای مثل تنظیم حالات روحی انسان. بهتر است بدانید انتقال دهنده های عصبی از مغز و از یک سری مجرای عصبی به نام سیناپس ارسال می شوند. مسئولیت انتقال پیام های شیمایی بین نورون ها بر عهده سیناپس ها است.
سروتونین چیست؟
سروتونین یک انتقال دهنده عصبی است که در مغز انسان ترشح می شود. بیش از ۹۰ درصد کل سروتونین بدن در سلول های انترکرومافین در روده قرار دارد؛ قسمتی که به تنظیم حرکات سیستم هاضمه کمک زیادی می کند. به یاد داشته باشید سروتونین علاوه بر هضم غذا، در تنظیم فعالیت های زیر هم نقش مهمی دارد:
- انعقاد خون
- دمای بدن
- فعالیت های هورمونی
- شناخت و تمرکز
- متابولیسم و اشتها
- روحیه و احساسات
- چرخه خواب و بیداری
دوپامین چیست؟
سلول های عصبی موجود در مغز منبع اصلی ترشح دوپامین هستند که وظیفه جابجایی سیگنال های ارتباطی بین سلول های عصبی را بر عهده دارد. بدن از دوپامین برای تولید دو ماده شیمیایی به اسم اپی نفرین و نوراپی نفرین استفاده می کند. این هورمون نقش بسیار مهمی در سیستم پاداش عصبی و گروهی از فرآیندهای مغز که می توانند میل، اشتیاق و انگیزه را کنترل کنند، ایفا می کند. سطح دوپامین روی عملکردهای زیر تأثیر چشمگیری دارد:
- دفع ادرار
- جریان خون
- هوشیاری
- حرکات بدنی
- یادگیری
- خواب
- خلق و خو و روحیه
چگونه سروتونین و دوپامین بر حال روحی تأثیر می گذارند؟
قبل از اینکه به تفاوت سروتونین و دوپامین بپردازیم باید بدانید اغلب اوقات افسردگی با عدم تعادل دوپامین و سروتونین در مغز در ارتباط است. این دو انتقال دهنده های عصبی نقش زیادی در سلامت روان فرد دارند. علاوه بر این می توانند به تنظیم بیشتر عملکردهای بدن نیز کمک کنند. انتقال دهنده های عصبی نوعی از پیام رسان های شیمیایی محسوب می شوند که موجب حرکت سیگنال های الکتریکی بین نورون های مغز می شوند.
این انتقال دهنده ها در تنظیم اشتها، متابولیسم، حافظه و خواب نقش دارند. علاوه بر این می توانند روی سلامت عاطفی، روحی و میل جنسی نیز تأثیر زیادی بگذارند. عدم تعادل آن ها موجب مشکلات مربوط به حافظه، اعتیاد و اختلالات خلقی می شود. برخی اوقات به علت نقشی که سروتونین و دوپامین در تنظیم خلق و خو دارند، افراد آن ها را به عنوان هورمون های شادی می شناسند. آن ها می توانند در بروز بیماری ها و اختلالات مربوط به سلامت روان مثل خلق و خوی پایین و افسردگی، تأثیر بگذارند.
سروتونین و دوپامین می توانند نقش مهمی در فرآیندهای مشابه بدن انسان داشته باشند، ولی عملکرد آن ها با یکدیگر متفاوت است. عدم تعادل این پیام رسان های شیمیایی در بدن موجب بروز اختلالات پزشکی می شود و ممکن است فرد به درمان احتیاج داشته باشد.
نگاهی به تفاوت سرتونین و دوپامین
توجه داشته باشید سروتونین و دوپامین هر دو می توانند پیام های عصبی را بین سلول های عصبی جابجا کنند. علاوه بر این بر خلق و خو نیز تأثیر می گذارند. ولی عملکرد آن ها با یکدیگر متفاوت است. به طور مثال دوپامین مسئول جابجایی سیگنال هایی است که هماهنگی و حرکات بدن را بین نورون ها کنترل می کنند. این هورمون روی لذت و پاداش مغز نیز نقش مهمی دارد و می تواند بیشتر رفتارها را از این طریق کنترل کند. مصرف مواد مخدر و برخی از غذاها و انجام رفتارهایی مثل قمار می تواند موجب افزایش سطح دوپامین در مغز شود.
سطح بالای دوپامین می تواند باعث ایجاد سرخوشی بیش از حد، افزایش انگیزه، تمرکز و خوشبختی شود. به همین منظور مصرف مواد مخدر و برخی از فعالیت هایی که موجب افزایش ترشح دوپامین می شوند، برای عده ای از افراد اعتیادآور است. سروتونین نیز مانند دوپامین، می تواند بر روحیه و احساسات تأثیر زیادی بگذارد. همچنین به تنظیم عملکردهای گوارشی مثل متابولیسم، حرکات روده و اشتها کمک می کند.
از مهم ترین تفاوت های سروتونین و دوپامین می توان به این مورد اشاره کرد که سروتونین اعتیاد آور نیست، ولی دوپامین در شخص اعتیاد ایجاد می کند. مقدار اندک سروتونین در بدن باعث ایجاد افسردگی می شود، اما مقدار زیاد دوپامین موجب اعتیاد می شود. اثر سروتونین طولانی مدت است اما دوپامین اثر کوتاه مدت دارد. با مصرف سروتونین فرد فعالیت های اجتماعی بیشتری انجام می دهد. اما با مصرف دوپامین میزان فعالیت فردی شخص افزایش پیدا می کند.
چه ارتباطی بین سروتونین و دوپامین وجود دارد؟
انتقال دهنده های عصبی نمی توانند به صورت مستقیم عمل کنند. آن ها برای حفظ تعادل شیمیایی در بدن با یکدیگر تعامل برقرار می کنند و بر یکدیگر تأثیر می گذارند. از لحاظ ساختاری و عملکردی پیوندهای زیادی بین سیستم های سروتونین و دوپامین وجود دارد. گاهی اوقات وجود سروتونین در جریان خون از تولید دوپامین جلوگیری می کند. به بیان دیگر سطح پایین سروتونین می تواند موجب تولید دوپامین بیشتری شود. این مسئله موجب بروز رفتارهای تکانشی در شخص می شود. در حقیقت سروتونین می تواند رفتارهای تکانشی را نیز کنترل کند. در صورتی که دوپامین موجب افزایش تکانشگری می گردد. بهتر است بدانید سروتونین و دوپامین می توانند روی اشتها تأثیر متضاد داشته باشد. یعنی سروتونین آن را سرکوب می کند ولی سطح پایین دوپامین می تواند موجب تحریک حس گرسنگی شود.
دلایل عدم تعادل سروتونین و دوپامین
کمبود سروتونین و دوپامین ممکن است دلایلی مختلفی داشته باشد. به علاوه امکان دارد بدن شما به اندازه کافی از این نوع انتقال دهنده ها تولید نکند و یا نتواند پاسخ درستی به آن ها بدهد. برخی از داروها نیز می توانند بر سطح سروتونین و دوپامین اثر بگذارند.
از دیگر دلایل این کمبودها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- برخی شرایط پزشکی مثل بیماری پارکینسون
- سطح پایین ویتامین دی
- کمبود اسیدهای چرب امگا ۳
- رژیم های کم کربوهیدرات
- استرس مزمن
- آسیب مغزی
- اضطراب
- افسردگی
نشانه های کاهش سروتونین و دوپامین
سطوح پایین سروتونین و دوپامین می توانند علائم یکسانی داشته باشید. جالب است بدانید دوپامین روی عضلات اثر می گذارد، در صورتی که سروتونین هیچ گونه تأثیری ندارد.
کمبود سروتونین با چه علائمی همراه است؟
- مشکل در خوابیدن یا خواب زیاد
- کاهش یا افزایش اشتها
- اختلال عملکرد جنسی
- مشکلات گوارشی
- رفتارهای اجباری
- نوسانات خلقی
- احساس ناامیدی
- غمگینی
- کاهش سطح انرژی
بهتر است بدانید سطح پایین سروتونین می تواند موجب بیماری های روانی مثل اختلالات اضطرابی و افسردگی شود. علاوه بر این اگر میزان آن شدید باشد، فرد می تواند افکار خودکشی در سر داشته باشد.
کمبود دوپامین با چه نشانه هایی همراه است؟
- عدم لذت در فعالیت های لذت بخش
- مشکل در هماهنگی و تعادل
- گرفتگی عضلات
- لرزش
- سندرم پاهای بی قرار
- مشکلات مربوط به حافظه
- کاهش تمایلات جنسی
- افسردگی
- کمبود انگیزه
- مشکل در توجه
کمبود دوپامین می تواند موجب بیماری پارکینسون شود که یک اختلال عصبی پیشرونده محسوب می شود. این بیماری هنگامی ایجاد می شود که سلول هایی که در مغز دوپامین تولید می کنند، نتوانند به درستی فعالیت کنند. این وضعیت موجب سفتی در سراسر بدن و لرزش آن می شود. علاوه بر این شخص درگیر عدم تعادل خواهد شد.
آیا ژنتیک و سابقه خانوادگی در بروز اختلالات خلقی نقش دارند؟
بله ژینتیک و سابقه خانوادگی در بروز اختلالات خلقی نقش مهمی دارند. بهتر است بدانید سطح غیر طبیعی سرتونین در بدن با اختلالات خلقی مثل اضطراب و افسردگی در ارتباط است. بسیاری از افراد تصور می کنند کاهش سروتونین باعث افسردگی می شود. برخی عوامل در بروز اختلال افسردگی نقش دارند که از مهم ترین آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- شرایط سلامتی و بیماری های زمینه ای
- محیط
- سبک زندگی
- سطح استرس
- ژنتیک و سابقه خانوادگی
سطح پایین سروتونین تا حد زیادی می تواند خطر ابتلا به افسردگی را در شخص بالا ببرد. به علاوه داروهای مرتبط با سروتونین به درمان افسردگی کمک می کنند. این داروها عبارتند از:
- سیتالوپرام
- پاروکستین
- اسکیتالوپرام
- سرترالین
- فلوکستین
افزایش سطح سروتونین در بدن چه نشانه هایی به همراه دارد؟
گاهی اوقات ممکن است سروتونین بیش از حد بالا باشد. افزایش بیش از حد سروتونین موجب بروز سندرم سروتونین می شود. به طور معمول این شرایط هنگامی رخ می دهد که شخص بیش از اندازه دارو مصرف کند تا بتواند سطح سروتونین را افزایش دهد. این نشانه ها عبارتند از:
- مشکل در تعادل
- افزایش ضربان قلب
- فشار خون بالا
- استفراغ
- حالت تهوع
- بی قراری
- توهم
- اسهال
افزایش سطح دوپامین در بدن چه علائمی به همراه دارد؟
افزایش بیش از اندازه دوپامین در بدن می تواند عوارض زیادی برای شخص ایجاد کند. برخی از این علائم عبارتند از:
- اضطراب
- شیدایی
- تحریک پذیری
علاوه بر این، سطوح گوناگون دوپامین در سایر شرایط مثل بیش فعالی، اسکیزوفرنی و اختلال نقص توجه، نقش مهمی دارد.
توصیه هایی ساده برای افزایش سروتونین و دوپامین
معمولا داروها برای افزایش سطح سروتونین و دوپامین مورد استفاده قرار می گیرند. اما چند راه مهم وجود دارد که می توانید به صورت طبیعی سروتونین و دوپامین را افزایش دهید:
- مدیریت استرس: یکی از مهم ترین نکاتی که همیشه باید به خاطر داشته باشید مدیریت استرس است. در برنامه خود فعالیت هایی را قرار دهید که موجب کاهش استرس شما می شوند و می توانند در بهبود خلق و خوی شما مؤثر باشند. به طور مثال می توانید به یوگا و مدیتیشن بپردازید. با این کار سطح دوپامین شما در مغز افزایش پیدا می کند.
- تغییر رژیم غذایی: مصرف قهوه می تواند سطح سروتونین و دوپامین را بالا ببرد. مصرف غذاهایی که حاوی اسیدهای چرب امگا ۳ هستند نیز موجب بالا رفتن سطح سروتونین می شوند.
- قدم زدن: راه رفتن در طول روز می تواند به افزایش سروتونین و دوپامین کمک کند. علاوه بر این نور خورشید نیز می تواند مانع از بروز افسردگی شود.
- فعال بمانید: هنگامی که به شدت احساس ناراحتی می کنید و انگیزه انجام هیچ کاری را ندارید، می توانید ورزش کنید. تحقیقات نشان می دهد ورزش کردن به افزایش سطح سروتونین در مغز کمک می کند. مثلا شما می توانید روز خود را با پیاده روی آغاز کنید.
